St Petersburg hè 2012-Thành phố khó quên

St Petersburg-thành phố Lịch sử- Kiến trúc Nghệ thuật phong phú- hoa mỹ

Y Nguyên-Mai Trần

Thành phố lịch sử St Petersburg:  Khôi phục lại niềm hãnh diện, tự hào từ sự thất bại của chủ nghĩa Cộng Sản Sô Viết. Các kiến trúc nguy nga đồ sộ, nhà thờ, lăng tẩm  đã được  khôi phục lại nét xưa, bức màn sắt, màn tre đã vén lên và thế giới có cơ hội ngưỡng mộ nền văn minh khoa học nghệ thuật sâu sắc với truyền thống lâu đời.

St Petersburg nằm cạnh dòng sông Neva chảy ra vịnh Phần Lan biển Baltic, được thành lập bởi Tsar Peter the Great một vì vua nổi tiếng nhất của Nga vào năm 1703, một thành phố bao gồm hơn 100 đảo lớn nhỏ, nối liền bởi hàng trăm chiếc cầu. Cho đến năm 1918 là thủ đô của Nga, nhưng sau cuộc cách mạng Bolsheviks, Lenin chọn thành phố Moscow làm thủ đô của Nga đến ngày nay. Năm 1914,  St Petersburg có tên là Petrograd rồi đổi là Leningrad năm 1924 , cuối cùng trở lại tên  St Petersburg sau khi Sô Viết bị giải thể năm 1991. Thành phố này lớn thứ hai sau Moscow với 5 triệu dân.

Con đường từ Helsinki đến St Petersburg dài 430km, qua những cánh đồng xanh yên bình trời trong không lạnh, người hướng dẩn đoàn lược qua lịch sử địa phương, thỉnh thoảng có tiếng cười rộ lên hoặc im phăng phắc từ những câu chuyện thời xã hội chủ  nghĩa.  Người hướng dẫn là một người gốc Hòa (Hà) Lan, rất am tường khu vực này vì đã ở trong nghề du lịch hơn 20 năm. Bà đã kể kinh nghiệm của bà với những chuyến đi mang theo đồ phân phát cho trẻ em, người nghèo. Bà cứ nhắc đi nhắc lại quí vị sắp đến Nga-nhớ ở Nga không phải như Europe (hàm ý sau khi rời Phần Lan, một xứ thuộc Liên Hiệp Âu châu) nên phải chú ý đến hoàn cảnh chung quanh mình nhiều hơn.  Thủ tục vào nước Nga rườm rà hơn và nên nghe bà dặn kỹ để tránh mọi phiền phức. Lúc nào được chụp ảnh, và tuyệt đối không dùng máy ảnh, video trong khu vực làm thủ tục di trú vào lảnh thổ Nga. Phải nhẩn nại trong việc giao dịch, mua sắm, cần tiền Nga rubble thì dùng ATM, vì đổi Rubble trở lại Euro không dể. Nếu dùng ATM thì phải cẩn thận, chỉ dùng nó ở các ngân hàng lớn.

Gần đến trạm kiểm soát chúng tôi xuống xe theo người hướng dẫn, tất cả đồ đạc để lại trên xe, trừ vật tùy thân. Chúng tôi bước vào khu trạm, tuyệt đối yên lặng dưới ánh mắt cú vọ của nhân viên an ninh/ di trú Nga mà cũng chả muốn biết ai là ai. Một thứ im lặng không thân thiện, lạnh lẽo, một vài âm thanh cần thiết phát ra từ khu đổi tiền thế thôi. Có một điều ai cũng để ý nhân viên di trú của những xứ cộng sản hoặc gốc cộng sản hiếm có những nụ cười hay những câu chào hỏi-tôi lại nhớ đến những câu chào của nhân viên di trú ở phi trường Melbourne- Đi chơi có vui không?  Welcome back. Welcome to Melbourne.

Sau khi ra khỏi toà nhà di trú, trước khi vào xe bus chúng tôi lại phải trình giấy tờ cho công an đứng ở cửa  xe. Chưa xong, trước khi xe lăn bánh và mọi người đã an vị thì một nguời công an khác lên xe kiểm soát giấy tờ lần nữa, chúng tôi đưa mắt nhìn nhau mà không nói nên lời.. .Tội nghiệp cho cô công an không vui vì bắt buộc phải theo thủ tục rườm rà như thế này.

Mọi người như đã trút đi một “bầu tâm sự” , thấy mình nhẹ nhõm khi xe lăn bánh-người hướng dẫn nói thêm “ xe cộ hành lý cũng bị “kiểm tra” nhưng bác tài xế đầy kinh nghiệm đã  “lo”, chuyện như thế Nga “không phải là Europe” nhưng bù lại các bạn sẽ đến thăm một trong những thành phố lịch sử, đẹp nhất trên thế gìới”.  Thật vậy St Petersburg , được mệnh danh thành phố Âu châu nhất của Nga, một chút Paris dọc theo bờ sông Neva, một chút Amsterdam với mạng kinh đào loanh quanh trong thành phố, bao nhiêu chiếc cầu vượt kinh, qua sông Neva  chảy ra biển thoáng thấy Venice đâu đây, hay những buổi sáng sớm tinh sương se lạnh bước chân trong công viên xanh màu đây đó vài bức tượng mà có cảm tưởng đâu đó ở London. St Petersburg quả thật cũng giống như những thành phố củ, lịch sử xưa kia, mặc dù chỉ có hơn 300 tuổi nhưng cũng độc đáo và khó quên.

Cái cảm giác lạ như mình đi tìm chứng nhân lịch sử, mở mắt nhìn to, tai nghe cho rõ, một câu chuyện một hành động, một vài chữ viết trên tường vôi loang lổ …Lịch sử cận đại Nga là lịch sử St Petersburg, nơi đây bao nhiêu triều đại Nga Hoàng (Tsars) Rurik rồi Romanovs vì phong kiến, xa hoa nên bị thay thế bằng cách mạng vô sản Bolsheviks 1917, rồi chính nó tự hủy năm 1991. Sức tàn phá do từ chiến tranh với Napoleon, với Đức (thành phố bị phong toả kinh hoàng nhất trong lịch sử nhân loại, 872 ngày từ 8 tháng 9 1941 đến 27 tháng giêng 1944) cùng với sự tàn phá của hồng thủy 3 lần trong biển nước 1724, 1824, 1924 cộng với những cơn lụt thường xuyên của sông Neva, của những con kinh đào trong thành phố vẫn không làm nản lòng dân St Petersburg.  Nghiệm lại lịch sử phức tạp của Nga với lảnh thổ trải dài Âu Á , từ phong kiến xa hoa thay bởi chuyên chính vô sản bắt đẩu từ tiếng súng khai pháo từ tàu Aurora trên bờ sông Neva. Cuộc thí nghiệm xã hội “giai cấp đấu tranh” tắm máu này tự kết liểu năm 1991 nhưng đã ảnh hưởng, tác dụng mạnh vào đời sống chính trị xã hội kinh tế của Nga và một số quốc gia trên thế gìới trong đó có Việt Nam. Miên man trong ý nghĩ, chúng tôi đã được xe bus đưa đến địa điểm tham quan đầu tiên – Nơi khai sinh thành phố St Petersburg,  pháo đài (fortress )Peter và Paul , cũng là nơi có mộ phần của dòng vua (Tsars) Romanovs kéo dài từ 1613 đến 1917

Pháo đài (Fortress) Peter và Paul

Kiến trúc chính trong khuôn viên pháo đài là nhà thờ thánh Peter và Paul, thiết kế bởi kiến trúc sư Ý khoảng 1712-1733 phối hợp giữa kiến trúc truyền thống nhà thờ Tây phương và kiến trúc chinh thống Nga (Orthodox)

Pháo đài Peter and Paul trên sông Neva cùng với mộ phần Nga hoàng trong thánh đường

Phiá trước của ngôi thánh đường Peter and Paul nằm trong khuôn viên pháo đài

Trang trí nội thất của thánh đường Peter and Paul.

Mộ phần của hoàng đế Peter, cha đẻ thành phố St Petersburg và hoàng hậu Catherine đệ nhất.

Mộ phần của hoàng đế cuối cùng của Nga Nicholas II và gia đình.

Nga hoàng cuối cùng Nicolas II của triều đại Romanov và gia đình cùng gia nhân bị ám sát ở Ekaterinburg tháng 8 năm 1918.  Nhằm chôn dấu thân xác, những người cộng sản Bolsheviks đã dùng acid để phi tang thân xác trong rừng, trước khi quăng vào mỏ hoang ngập nước.  Khi Cộng sản Nga sụp đổ 1991, Boris Yelsin  ra lệnh cải táng về St Petersburg, sau khi được  giám định DNA  để  xác nhận những bộ xương  là của gia đình  Nicolas II. Hoàng đế cuối cùng của Nga và gia đình sau đó được an táng trong thánh đường  Peter và Paul năm 1998.

Xem youtube video  gia đình Tsar Nicholas II  năm 1916. 

Pháo đài  Peter và Paul chưa bao giờ dùng vào mục đích quân sự, tuy nhiên đại pháo vẫn cho nổ theo truyền thống từ trước nay vào lúc giữa trưa.

Không xa thánh đường có dinh thự của nguời chỉ huy pháo đài, cùng Toà Án tối cao để xử những nguời chính trị đối lập. Những người này cũng bị giam cầm, đầy đọa, chịu cực hình ở đây, trong đó có con của Peter, Alexei bị xử tử hình vì âm mưu lật đổ ông, cùng với tên tuổi như Maxim Gorsky (được đặt tên cho công viên Gorsky ở Mạc Tư Khoa) và Leon Trotsky (thủ lảnh đệ tứ Cộng Sản, bị Lenin sát hại trong khi lưu vong ở Mexico)

Tù giam gìữ những tội phạm của Nga hoàng trong số có Gorsky và Trotsky

Mời cùng thăm viếng pháo đài, thánh đường Peter và Paul cùng mộ phần các Nga Hoàng thời đại Romanovs 1613-1917.

The Hermitage.

Sau khi ăn sáng, chúng tôi rời khách sạn đi thăm viện bảo tàng the Hermitage. Đây là một trong những bảo tang nổi tiếng nhất trên thế giới như The Louvre (Paris) hay Prado (Madrid, Tây ban Nha)). Nằm trên bờ sông Neva và gần như đối diện với pháo đài Peter and Paul.

Viện bảo tàng Hermitage ngày nay bao gồm cung điện mùa Đông (Winter Palace) và 4 công trình kiến trúc khác. Cung điện mùa Đông là nơi cư ngụ của các Nga hoàng từ 1763 đến 1917.

Hoàng hậu Catherine II cho xây dựng toà nhà gắn liền với cung điện muà Đông để chứa 255 tác phẩm nghệ thuật bà mua ở các xứ Tây Âu. Từ năm 1864 viện bảo tàng Mỹ thuật quốc gia được thành lập.  Mặc dù nội thất bị cháy thiêu hủy nhiều lần nhưng đã được trùng tu sát với chi tiết. Có thể nói viện bảo tàng này có một không hai trên thế giới vì nội thất được trang hoàng tinh vi, sắc sảo, tốn bao nhiêu tiền của và nhân lực cùng giá trị của những món triển lãm vô giá. Viện bảo tàng “khoe” có đến 2.7 triệu vật trưng bày, và nếu chỉ cần dừng lại một phút để xem từng vật, thì phải mất đến 11 năm, xem mới hết.  Những bức họa tuyệt tác từ phái ấn tượng Pháp  như Renoir, Cezanne, Manet, Monet and Pissario, hoặc của Van Gogh, Matisse, Gaugin , Leonardo da Vinci, Michelangelo, Raphael, Titian, Rembrandts, Rubens…và một số tượng điêu khắc của Rodin

Kiến trúc , trang trí bên trong viện bảo tàng

Các tuyệt phẩm nghệ thuật được trình bày bên trong viện bảo tàng

Rapheal (Italian, 1483-1520) -Madona Conestabile 1502-1504

Cezanne (French, 1839-1906) post-impressionist- Houses along the Road-Dảy nhà dọc đường

Xem video clip viện bảo tàng Hermitage

Công trường St Issac và ngôi thánh đường St Isaac.

Công trường St Isaac, có đài kỷ niệm Nicholas I với hình kỵ sĩ trên lưng ngựa là một công trình điêu khắc tuyệt vời chỉ 2 chân ngựa đứng trên đài.

Ngôi thánh đường được xây như ngôi thánh đường lớn nhất của đế quốc Nga, hoàn thành sau 40 năm (1818-1858) với bao nhiêu tiền của công sức, có kiến trúc hình vòm (dome) -một vòm lớn nhất và 4 vòm nhỏ ở bốn góc.  Chiều cao đến 101.5m và chiếm cả 10 ngàn thước vuông. Đây là một kiến trúc tương tự như thánh đường St Peter ở La mã (Rome) hay ở thánh đường St Paul ở Luân Đôn hay Santa Maria del Fiori ở Florence

Bên trong thánh đường rộng 4 ngàn thước vuông, kiến trúc bằng đá hoa nhiều màu sắc, malachite, nhiều tường khảm mạ vàng.  Một công trình tuyệt tác bởi những tay nghề hoạ sỉ và điêu khắc gia, kiến trúc sư nổi tiếng thời bấy gìờ theo thiết kế của kiến trúc sư người Pháp Auguste Montferrand

Đi theo đường dọc hai bên  dòng  kinh Moyka chúng tôi tản bộ  xuống con đường chính của St Petersburg, Nevsky Prospekt. Điểm đáng chú ý hàng quán ở đây không mở sớm và địa chỉ khó tìm vì chỉ toàn là tiếng Nga, hơn nữa hàng hóa không được trình bày trước cửa tiệm. Cửa tiệm nào cũng có 2 ba cửa trước khi vào trong , có lẽ phần vì khí hậu lạnh, phần thì chuyện khuyến mãi vẫn chưa quen. Người bán không vồn vã, khôn khéo, thiếu kỹ năng tiếp xúc khách hàng. Phần đông chỉ đưa mắt nhìn cho tới khi khách hàng hỏi thì mới trả lời. Nhiều khi không nói được tiếng Nga cũng không được tiếp đải thân thiện, nhân viên không có vẽ nhiệt tâm với chuyện mình làm.  Hẳn đây không thể nào là thiên đường mua  sắm như các thành phố của  kinh tế thị trường tự do. Người ta không khỏi nghỉ thầm, thói quen hơi hướng của thời cộng sản vẫn còn mặc dù chế độ đã được khai tử hơn 20 năm về trước.

Con đường chính nhộn nhịp khác thường phần vì du khách đỗ về , hai bên đường hàng quán, cơ sở thương mại nôi địa, ngoại quốc, các ngân hàng Âu  Mỹ có chi nhánh ở đây. Cách trình bày hàng hóa, nhà hàng có vẻ “tây phương “ hơn. Đặc biệt trên đường này có môt tòa nhà mặt ngoài “art nouveau”  với tháp, trang trí đẹp mắt là một tiệm bán sách lớn nhất ở St Petersburg Dom Knigi, phần đông bán sách Nga, nhưng cũng có một số sách với ngôn ngữ khác, trước đây nơi này là hãng làm máy may Singer.

Đối diện với tiệm sách là nhà thờ Kazan, nơi đây chứa một trong những di vật qúy báu nhất của Giáo hội Chính thống Nga –thánh tượng Kazan icon of the Mother of the God. Ngôi thánh đường này được cây cất giữa 1801-1811 theo kiểu vương cung thánh đường thánh Peter ở Rome (St Peter’s Basilica). Khi Napoleon xâm chiếm Nga 1812, thống chế Mikhail Kutuzov cầu nguyện đức mẹ Kazan (Virgin Mary), sau khi đánh bại Napoleon, ngôi thánh đường trở thành đài tưởng niệm chiến thắng Napoleon. Năm 1813, thống chế Kutozov được an táng trong nhà thờ.

Đi dọc theo kinh bên hông tiệm sách Dom Knigi sẻ đến một trong những thánh đường nổi tiềng nhất ở Nga : tạm dịch là Ngôi thánh đường máu đổ (Church on the Spilled Blood, Church of the Resurrection). Thánh đường này vừa là một đài kỷ niệm lịch sử vừa là  một công trình nghệ thuật đặc sắc. Nơi đây hoàng đế Alexander II bị ám sát  vì bom năm 1881.

Thánh đường Phục sinh (Church of the Resurrection) hay thánh đường đổ máu (Church on the spilled blood)

Ngôi thánh đường tuyệt tác này may mắn không bị phá hủy bởi cách mạng tháng 10 Bolsheviks-nhưng bị đóng cửa bởi Stalin, dùng làm nhà chứa- cũng như không bị tàn phá bởi cuộc phong toả 872 ngày của Đức quốc xã.

Xem Video clips St Isaac và thánh đường Kazan và  Máu Đổ

Tsarskoye Selo- Làng của Nga Hoàng triều đại Romanov-Catherine Palace

Rời trung tâm thành phố St Petersburg khoảng 30 km về phiá Đông Nam, chúng tôi đến xem cung điện, hoa viên miền quê của hoàng tộc Nga.  Một địa điểm du lịch không thể thiếu, một kiến trúc huy hoàng tráng lệ, xa hoa dính liền tên tuổi của nữ hoàng Catherine đệ Nhất- cũng là vợ của Tsar Peter the Great và con gái  Elizabeth Petrovna.  Hai nữ hoàng này khởi công xây dựng, nhưng nữ hoàng Elizabeth cùng với kiến trúc sư Fransco Bartolomeo Rastrelli  đã thật sự biến khu đất thành “thiên đường công cộng” của đế quốc Nga, xứng đáng là nơi cư ngụ, giải trí của Nga hoàng.  Dù thế, phải đợi đến thời Catherine đệ nhị (Catherine the Great) là nguời thật sự có công thiết kế trang trí phần lớn bên trong cung điện.

Đại sảnh Amber

Đại sảnh Amber tuyệt tác này là điểm thu hút du khách, không thể bỏ qua. Luôn luôn có người canh gác, kiểm soát và hạn chế thời gian du khách thưởng ngoạn. Một kiến trúc độc đáo  dùng toàn loại nhựa hóa thạch nhiều màu vàng ( từ vàng pha xanh tới vàng nâu đậm). Loại nhựa hoá đá này từ những loài cây họ Sciadopityaceae trước đây sống ở vùng Bắc Âu, Baltic (tham khảo Wikipedia). Tường của đại sảnh là những pa nô (panels) quà tặng của vua nước Phổ (Prussia) Friderick Wilhem I  cho Peter the Great là đồng minh năm 1716.

Mải đến năm 1755, mới được thiết kế xây dựng, công trình 10 năm mới hoàn tất dùng 8 tấn amber. Trong thời gian Đức quốc xã phong tỏa Leningrade, những tấm panô khởi đầu bị chở đi tới Kronigsburg rồi biến mất cho tới ngày nay, vẫn không biết rõ chuyện gì đã xảy ra với nhũng tấm pa nô này, nhiều nguồn tin cho biết  những panô này đã bị phá hủy khi Đồng Minh dội bom Kronigsburg. Riêng bức tranh khảm ” Smell and Touch”, nguyên thủy đã tìm lại được trong nhà tư  ở Bremen , Đức năm 1997.  Cung điện này bị phá hủy nhiều chổ khi Đức rút quân. Đại sảnh Amber hiện nay là một công trình tái tạo bắt đầu từ năm 1979 với sự hổ trợ tài chính từ Đức, được hoàn thành và mở ra cho công chúng năm 2003.

Cũng nên biết Phổ là đế quốc Đức với lảnh thổ bao gồm nhiều nước hiện nay như Đức, Đan Mạch, Nga, Ba Lan, Lithuani, Bỉ, Tiệp và Thụy Sỉ- Đế quốc phổ kéo dài từ 1807-1871.

From Wikepedia

Chi tiết trang trí bức tường trong phòng  Amber

Xem Video  Lâu Đài Cung Điện Nga Hoàng Tsarskoye Selo

Lâu đài Catherine, hay còn gọi làng của Hoàng Đế Nga (Tsarskoye Village) có  30 đại sảnh lớn nhỏ, được xây cất qua nhiều thời kỳ,  các đại sảnh đều được trang trí xa hoa lộng lẩy với bao nhiêu nhân lực và tài lực (sự giàu sang tột đỉnh với nếp sống xa hoa, phong kiến, xa rời  đại đa số dân chúng đả phải  là môi trường xúc tác và cội nguốn cho cuộc cách mạng vô sản tháng 10 năm 1917 của Bolsheviks  với tiếng súng thần công nố từ tàu Aurora, phát súng tín hiệu cho sự nổi dậy và báo chung cho triều đại phong kiến Romanov.

Thành phố chỉ hơn 300 tuối, nhưng có dấu ấn như ngàn đời, mang nhiều ảnh hưởng Tây Âu cổ và tân, bị xoá tên biến thành Leningrad năm 1924  và nay được trả về tên củ St Petersburg (từ Leningrad) theo sau sự sụp đổ của Sô Viết năm 1991 – St Peterburg, ngày nay,  như một bằng chứng lịch sữ trường tốn, trải qua bao nhiêu hy sinh xương máu, một thành phố khi đã đến sẽ để lại ấn tượng rỏ rệt, khó quên trong lòng người đi.

 Y Nguyên, tháng Tám 2012